هورمون گاسترین توسط سلولهای نورواندوکرین G که در آنتروم معده و گاهی سایر مناطق دستگاه گوارش قرار دارند ترشح میشود. گاسترین سبب ترشح اسید معده و رشد سلولهای شبه انتروکرومافین مترشحه هیستامین، در مخاط معده میشود که در هیپرگاسترینومی مزمن این سلولها دچار هیپرپلازی میشوند. از نظر بالینی، اندازهگیری گاسترین به منظور تشخیص تومورهای کارسینوئید مترشحه گاسترین (گاسترینوما) انجام میگیرد. شایعترین محل گاسترینوما در دئودنوم یا پانکراس بوده که سبب سندرم زولینگر – الیسون (ZE) میشود. کارسینوئیدهای معده همراه با گاستریت مزمن آتروفیک و بصورت اسپورادیک (نادر) هم اتفاق میافتند. سلولهای G به ندرت ممکن است در غدد لنفاوی هم یافت شوند.
ترکیبی از افزایش گاسترین همراه با افزایش اسیدیته معده در هیپرپلازی اولیه سلول G هم اتفاق میافتد که افتراق آن از سندرم زولینجر الیسون (ZE) سخت میباشد. سایر بیماریهایی که گاسترین سرم در آنها افزایش مییابد عبارتند از گاستریت آتروفیک، کم خونی پرنشیوز، سندرم پس از واگوتومی، به دنبال رزکسیون روده باریک، نارسایی کلیه و سیروز.
حدود 90 درصد از گاسترینوماها در دئودنوم، پانکراس یا یک غده لنفاوی اطراف پانکراس دیده میشوند و 10% باقیمانده، گسترش وسیعی داشته و ممکن است در کبد، تخمدان، قلب، معده، امنتوم (omentum) ، مجرای صفراوی مشترک (CBD) یا روده باریک یافت شوند.
ترکیبی از گاسترین ناشتای بالا (غالباً بیشتر از 1000ng/Lو بالا بودن اسیدیته ناشتای معده (غالباً PH معده کمتر از 2.5) کلید تشخیص سندرومZE است. بیمارانی که مقادیر آنها به این معیارها نمیرسد کاندید secretin challenge test و یا تست تزریق کلسیم هستند.
برای نتایج دوپهلو میتوان از سکرتین داخل وریدی (2unit/kg procine secretin) استفاده کرد و سطوح سریال گاسترین را به فواصل 2، 5، 10، 15 و 20 دقیقه اندازهگیری کرد. افزایش بیشتر از 200ng/L در گاسترین به عنوان تست مثبت در نظر گرفته میشود و نشاندهنده گاسترینوما می باشد
عوامل مداخله گر :
بلع غذای غنی از پروتئین میتواند منجر به یک افزایش 2 تا 5برابری سطح طبیعی در گاسترین سرم شود.
در بیماران دیابتی که انسولین دریافت میکنند ممکن است بطور کاذب سطوح گاسترین افزایش یافته باشد.
داروهایی که ممکن است سطح گاسترین سرم را افزایش دهند عبارتند از آنتی اسیدها، عوامل بلوک کننده H2 مثل رانیتیدین و مهار کنندههای پمپ هیدروژن (امپرازول).
داروهایی که ممکن است سبب کاهش سطوح گاسترین شوند عبارتند از آنتی کولینرژیکها، ضد افسردگیهای سه حلقهای و آتروپین.
جراحی زخم پپتیک موجب پیدایش محیط قلیایی می گردد که خود قویترین محرک ترشح گاسترین است.
قهوه، آمینو اسیدهای خوراکی و نمک ها خوراکی کلسیم دار همچون کربنات کلسیم و کلرید کلسیم و کاتکول آمین ها ( اپی نفرین، نوراپی نفرین و دپامین) منجر به افزایش سطح گاسترین می گردد.
کاربردهای بالینی:
ارزیابی مبتلایان به زخمهای پپتیک.
بررسی بیماران مبتلا به آکلروهیدریا ( نقص در تولید اسید معده) و آنمی پرنیشیوز.
بررسی بیماران مشکوک به سندرم زولینجر الیسون (Zollinger-Ellison syndrome) یا سندرومZE .
تشخیص گاسترینوما. اندازه گیری گاسترین روی سرم های basal و تحریک شده با سکرتین (secretin-stimulated) بهترین تست آزمایشگاهی برای تشخیص گاسترینوما می باشد