غده تیروئید بزرگترین غدد درون ریز بدن با وزن حدود ۱۵ تا ۲۵ گرم است که در ناحیه گردن قرار دارد.تیروئید دو هورمون مهم یددار شامل تترایدوتیرونین یا تیروکسین یا T4 و تری یدوتیرونین یا T3 را سنتز و ترشح می کند.واحدهای ترشحی غده تیروئید را فولیکول ها تشکیل می دهند که هر کدام از آنها دارای یک لایه از سلولهای اپیتلیال در اطراف و یک ماده بی شکل به نام کلوئید در داخل هستند.قسمت اعظم کلوئید را گلیکو پروتئین یدداری به نام تیرو گلبولین تشکیل می دهد.
علاوه بر T3 و T4 تیروئید هورمون دیگری به نام کلسی تونین را ترشح می کند که در متابولیسم کلسیم و فسفر نقش دارد.ترشح این هورمون توسط سلولهای پارافولیکولبی صورت می گیرد که در بین فولیکول ها قرار دارند.
هورمون های تیروئید مشتقات یددار تیروزین هستند که بیوسنتز آنها با همکاری گلیکوپروتئین تیروگلبولین و به کمک آنزیم تیروپراکسیداز(TPO) انجام میشود.
ید یکی از عناصر فوق کمیاب بدن است که برای سنتز هورمون های تیروئیدی ضروری است.غده تیروئید ظرفیت بالایی برای برداشت ید از گردش خون دارد.برداشت ید توسط سلولهای اپیتلیالی تیروئید اولین مرحله محدودکننده سرعت در سنتز هورمونهای تیروئیدی است که تحت کنترل هورمون محرک تیروئیدی یا TSH قرار دارد.
کمبود ید سبب افزایش برداشت ید می شود.برعکس افزایش مصرف ید نه تنها برداشت ید توسط تیروئید را مهار می کند بلکه سبب کاهش سنتز و آزادسازی این هورمونها نیز می شود.این اثرات خود تنظیمی ید سبب می شود تا نوسانات مقادیر ید در مواد غذایی تاثیری بر عملکرد تیروئید نداشته باشد.
سنتز هورمون های تیروئیدی تحت کنترل محور هیپوتالاموس-هیپوفیز قرار دارد.تیروتروپین یا هورمون محرک تیروئید یاTSH محرک اصلی سنتز هورمونهای تیروئیدی است.
سه پروتئین اصلی برای حمل هورمون های تیروئیدی در گردش خون وجود دارد که شامل گلبولین اتصالی تیروکسین یاTBG،ترانس تیرتین (پره آلبومین) ،آلبومین
جزء آزاد هورمون های تیروئیدی مسئول فعالیت بیولوژیک آن هاست.
تیروکسین یا T4 هورمون اصلی تیروئیدی نیست که بر روی بافت های هدف اثر می کند
فعالیت هورمون های T3 تقریبا ۳ تا ۵ برابر بیشتر از T4 است.در واقع T3 هورمون تیروئیدی است که بر سلول هدف اثر می کند.از این رو T4 را به عنوان پره هورمون T3 در نظر می گیرند.rT3 فاقد فعالیت هورمونی است.در حالت طبیعی ۳۵ تا ۴۰ درصد هورمون T4 به T3 و ۴۰ تا ۴۵ درصد آن به rT3تبدیل میشود
در کبد هورمون های T4 و T3 با سولفات و گلوکورونات کونژوگه و به داخل صفرا ترشح می شود.
در سیتوپلاسم سلول بیشتر T4 به T3 تبدیل می شود.هورمونهای تیروئیدی تقریبا بر عملکرد تمامی بافت های بدن تاثیر دارند.
هورمونهای تیروئیدی یک اثر گرمازایی و افزایش مصرف اکسیژن را دارند.پس در پرکاری میتوان انتظارافزایش ضربان قلب و تپش قلب و کاهش وزن و افزایش اشتها و افزایش حرارت زایی و افزایش تعریق و پوست گرم و مرطوب و کاهش تحمل گرما را داشت.
و در کم کاری تیروئید وجود افزایش وزن و کاهش تعریق و پوست خشک و کاهش تحمل سرما و کاهش ضربان قلب انتظار می رود.
هورمونهای تیروئیدی سبب افزایش گلوکونئوژنز و گلیکوژنولیز کبدی و افزایش جذب روده ای گلوکز و احتمالا کاهش حساسیت به انسولین می شوند.لذا در موارد پرکاری تیروئید شاهد هایپر گلیسمی هم هستیم.
هورمونهای تیروئیدی تجزیه پروتئین ها در عضلات را تشدید می کنند که می تواند در موارد پرکاری تیروئید سبب آسیب و ضعف عظلانی شود.
از طرفی هورمونهای تیروئیدی سبب افزایش سنتز و همینطور افزایش تجزیه کلسترول می شوند.
هورمونهای تیروئیدی محرک لیپولیز در بافت چربی هستند که نتیجه آن آزادسازی اسیدهای چرب و گلیسرول به داخل گردش خون می باشد.هورمون های تیروئیدی از طریق افزایش نوسازی استخوان منجر به افزایش جذب استخوانی و تولید کمتر استخوان می شوند.لذا پرکاری تیروئید می تواند همراه با هیپر کلسمی و هاپیر کلسیوری باشد
هورمون های تیروئید فعالیت دستگاه گوارش را افزایش می دهند.از این رو پرکاری تیروئید سبب افزایش تعداد دفعات دفع مدفوع و کم کاری تیروئید سبب کاهش تعداد دفعات دفع مدفوع (یبوست)
می شود.
بعد از دوران بلوغ عملکرد دستگاه تناسلی وابسته به مقادیر طبیعی هورمون تیروئیدی است.در بزرگسالان هیپوتیروئیدیسم می تواند سبب هیپرپرولاکتینمی در برخی خانم های مبتلا شود.در زنان هیپوتیروئید اختلالات قاعدگی و در نتیجه ناباروری شایع است.برعکس در هایپر تیروئیدیسم همراه با افزایش تبدیل آندروژن ها به استروژن ها و افزایش میزان گلبولین اتصالی هورمون جنسی SHBG است که خود سبب ژینکوماستی و افزایش میزان تستسترون تام در مردان مبتلا می شود.هیپرتیروئیدیسم می تواند سبب اختلال در تنظیم تخمک گذاری و قاعدگی توسط GnRh و گنادوتروپین شود که نتیجه آن ناباروری و آمنوره است.
خود ایمنی شایعترین علت ایجاد کننده بیماری های تیروئید است و پاتوژنز معمولترین بیماریهای تیروئیدی شامل بیماریهای گریوز و تیروئیدیت هاشیموتو،مستلزم فرآیند خود ایمنی و تولید آنتی بادی بر علیه آنتی ژن های تیروئیدی می باشد.
در این حالت سه آنتی ژن اصلی تیروئیدی هستند :تیروگلبولین Tg ،پراکسیداز تیروئیدیTPO و گیرنده (TSH_R)TSH هستند که علیه آنها تولید آنتی بادی می شود.
اتو آنتی بادی های ضد پروکسیداز تیروئیدی یا تیروپراکسیداز (TPO Ab) که قبلا به آن اتو آنتی بادی ضد میکروزومی گفته می شد هستند .وجود این اتوآنتی بادی می تواند همراه با پرکاری و یا کم کاری تیروئید باشد.TPO Ab بهترین آزمایش برای تیروئیدیت هاشیموتو می باشد.
نکته:Tg پروتئینی است که منحصرا توسط سلولهای فولیکولی تیروئید سنتز و ترشح می شود.وجود این پرو هورمون در گردش خون نشانه وجود بافت تیروئید خوش خیم یا بدخیم می باشد.به همین دلیل Tg می تواند به عنوان یک تومورمارکر برای پایش درمان سرطان تیروئید مفید باشد.
میزان هیپوتیروئیدیسم در جمعیت عمومی نسبتا پایین بوده و زنان بیشتر از مردان در معرض آن قرار دارند.
بیماری گریوز (گواتر منتشر) شایعترین عامل تیروتوکسیکوز می باشد.در این حالت غده تیروئید به طور قرینه بزرگ شده و وزن آن ممکن است ۲ تا ۳ برابر شود
در سرم بیش از ۹۰ درصد مبتلایان به بیماری گریوز آنتی بادی تحریکی ضد گیرنده TSH (TSH_R Ab) وجود دارد
دو حالت شایع هایپرتیروئیدیسم شامل بیماری پلامر (گواتر سمی چند ندولی) و آدنوم های فولیکولی(آدنوم سمی منفرد) می باشد.
یکی از دلایل انجام آزمایش آنتیبادی ضدتیروگلوبولین، نظارت بر روی درمان سرطان تیروئید است. همچنین برای مقابله با عود این بیماری، از آزمایش آنتیتیروگلوبولین استفاده میشود.در مواردی پزشک متخصص برای این که قبل و بعد از سرطان تیروئید از وجود و علت کمکاری و پرکاری تیروئید مطلع شود، آزمایش آنتیبادی ضدتیروگلوبولین را تجویز میکنند.در موارد اندکی انجام این آزمایش برای علت کمکار بودن مادرزادی تیروئید برای نوزادان تجویز میشود.بعد از عمل مربوط به سرطان تیروئید و برداشتن غده تیروئید، به طور منظم آزمایش آنتیبادی ضدتیروگلوبولین انجام میشود تا از عدمبازگشت سرطان تیروئید اطمینان حاصل شود.
دلایل احتمالی افزایش:
تیروئیدیت مزمن (هاشیموتو)
آرتریت روماتوئید
کمخونی پرنیشیوز
دیابت نوع یک
تیروتوکسیکوز هیپوتیروئیدی
کارسینوم تیروئید
میکزودم
آنتی تایرو احتمالا پاسخی است که از غده سرطانی داده میشود.
بر اساس مقادیر TSH و FT4 سه حالت هایپرتیروئیدیسم اولیه و تحت بالینی و مرکزی را می توان تشخیص داد
هیپرتیروئیدیسم اولیه:TSH پایین و FT4 بالا
وقتی غلظت TSH سرکوب است آنگاه اندازه گیری FT4 لازم می باشد.در صورتی که FT4 طبیعی باشد آنگاه نیاز به اندازه گیری T3 و یا FT3 می باشد.زیرا اغلب در فازهای ابتدایی بیماری گریوز و در برخی مبتلایان به گواتر سمی منفرد یا چند ندولی میزان T3 بیشتر افزایش می یابد لذا این حالت را T3 تیروتوکسیکوز گویند
هیپرتیروئیدیسم تحت بالینی: TSH پایین و FT4 طبیعی. این وضعیت ممکن است شکل بسیار خفیفی از بیماری گریوز باشد.در مراحل ابتدایی گریوز TSH پایین و FT4 طبیعی ولی FT3 بالا می باشد.
هیپرتیروئیدیسم مرکزی مقادیر بالا یا طبیعی TSH و FT4 بالا
هیپرتیروئیدیسم فیزیولوژیک که TSH و FT4 طبیعی است
هیپوتیروئیدیسم کمبود ترشح و فعالیت هورمون های تیروئیدی است.وقتی هایپوتیروئیدیسم در زمان طفولیت و نمو رخ دهد نتیجه آن حالتی تحت عنوان کرتینیسم می باشد که با عقب ماندگی رشد فیزیکی و هوشی مشخص می شود.در صورتیکه اگر هایپوتیروئیدیسم شدید باشد وضعیت بالینی تحت عنوان میکزدم به وجود می آید
میگزودم زمانی گفته می شود که وضعیت بدون درمان یا به اندازه کافی درمان نشده باشد و فرم شدید باشد.این بیماری نادر و مرگبار به دلیل درمان نشدن هاشیموتو رخ می دهد.
اختلال تیروئید به واسطه داروهای پروپیل تیواوراسیل و متی مازول ممکن است سبب هیپوتیروئیدیسم شوند.
احتمال می رود در هیپوتیروئیدیسم میزان CK سرم بالا باشد و تری گلیسرید و کلسترول افزایش یابد.
تشخیص هیپوتیروئیدیسم با آزمایشات:
۱. نوع مرکزی: TSH پایین یا طبیعی و FT4 و T4 وTUP FT4I پایین
۲. نوع اولیه:TSH بالا ولی FT4 و T4 وTUP FT4I پایین
۳.نوع تحت بالینی:TSH بالا ولی FT4 و T4 وTUP FT4I طبیعی
۴. فیزیولوژیک: TSH وFT4 طبیعی T4 پایین و TUP بالا وFT4I طبیعی
در هایپوتیروئیدیسم اولیه هدف رسیدن به سطح طبیعی TSH است
در مراحل ابتدایی درمان غلظت FT4 به سرعت به میزان طبیعی می رسد ولیTSH همچنان بالا باقی می ماند.به علت اینکه هیپوفیز به آهستگی به تغییرات حاد هورمونهای تیروئیدی پاسخ می دهد.بعد از تنظیم دوز ممکن است بین ۴ تا ۸ هفته زمان ببرد تا به TSHسری جدید برسیم.
پایش دوره ای هر سال یک تا سه بار بایستی انجام شود.نیمه عمر لووتیروکسین ۷ روز می باشد.
وقتی دوز هورمون تغییر داده می شود بایستی حداقل ۵ نیمه عمر منتظر بمانیم تا به حالت پایدار برسیم.در صورتی که FT4 آزمایش می شود لازم است بیمار دوز لووتیروکسین خود در روز آزمایش مصرف نکند زیرا طی ۹ ساعت بعد از خوردن آخرین دوز میزان FT4 سرم افزایش می یابد هرچند به نظر نمی آید TSH تحت تاثیر قرار گیرد .
آزمایش تیروییدی برای تعیین سطح هورمون های تیروییدی و آمادگی برای آزمایش:
با انجام پنل آزمایشات تیروییدی که شامل :TSH,T3,T4,T3 UP.FREE T4,AB TPO,Tg,anti Tg,FREE T3 ,و… مباشدبه صورت کامل ویا بسته به نظر پزشک معالج به صورت جداگانه مقادیر تک به تک هورمون ها مشخص شده و در صورت مشکوک بودن به پرکاری ،کم کاری و یا هر نوع بیماری دیگر مربوط به غده تیرویید وهورمونهای تیروییدی ،پزشک معالج با دارو درمانی و اقدامات لازم درمانی شروع به معالجه فرد می نماید.
شرایط قبل از آزمایش تیروییدی:
آیا آزمایش تیروئید نیاز به ناشتایی دارد؟
برای انجام آزمایش تیروئید یک نمونه خون از فرد مورد آزمایش جمع آوری میشود. هیچ گونه آمادگی قبلی برای آزمایش مورد نیاز نیست.مگر،چون بعضی از داروها میتوانند با آزمایش تیروئید تداخل ایجاد کنند، با نظر پزشک معالج در زمان انجام آزمایش دارو قطع یا مصرف میشود این آزمایش لزوما نیازی به ناشتایی ندارد،اما در صورت ناشتا بودن نتیجه بهتر و دقیق تری دریافت خواهد شد.